Historia Archiwum
Archiwum Kapłanów Niezłomnych powstało 16 września 2016 roku z inicjatywy środowisk kombatanckich i rodzin zamordowanych duchownych. Jego celem jest dokumentowanie losów polskich księży – ofiar totalitaryzmów XX wieku, takich jak nazizm, komunizm oraz nacjonalistyczne czystki etniczne.
Prace archiwalne rozpoczęto od zbierania relacji świadków, dokumentów SB, NKWD i Gestapo oraz fotografii. Obecnie archiwum jest w trakcie cyfryzacji, co wkrótce pozwoli na szerszy dostęp do materiałów online. Zbieramy fundusze, aby opublikować te materiały na stronie.
W 2005 roku nawiązaliśmy współpracę z Instytutem Pamięci Narodowej (IPN). Dzięki temu pozyskaliśmy unikalne materiały z archiwów PRL. Archiwum przechowuje dokumenty, w tym fotografie,protokoły przesłuchań oraz pamiętniki i wspomnienia.
W 2015 roku uruchomiono projekt "Wirtualne Archiwum". Prezentuje on interaktywne wystawy poświęcone kapłanom. Archiwum chce aktywnie współpracować z parafiami, szkołami i uczelniami, organizując warsztaty historyczne i wystawy.
W 2020 roku zainicjowano projekt "Śladami Kapłanów Niezłomnych". Obejmuje on pielgrzymki do miejsc męczeństwa i pamięci, takich jak obozy koncentracyjne i miejsca kaźni.
Kalendarium Męczeństwa
1939
Początek masowych aresztowań duchownych przez Niemców i Sowietów. W listopadzie aresztowano 700 kapłanów z Gdańska i Pomorza. Wielu z nich trafiło do obozów w Sztumie i Stutthofie, gdzie poddawano ich brutalnym przesłuchaniom.
1940
Pierwsze transporty polskich księży do Dachau. W kwietniu zamordowano 20 kapłanów z Poznania w Forcie VII. W tym samym roku Niemcy rozpoczęli akcję "Intelligenzaktion", której celem była eksterminacja polskiej inteligencji, w tym duchowieństwa.
1941
14 sierpnia - śmierć św. Maksymiliana Kolbe w Auschwitz. W Katyniu odnaleziono ciała 12 kapelanów WP. W tym okresie Sowieci rozpoczęli masowe deportacje duchownych na Syberię, gdzie wielu zmarło z wycieńczenia w łagrach.
1942
W Dachau rozpoczęto eksperymenty medyczne na księżach, w tym badania nad malarią i hipotermią. W tym roku zginęło ponad 200 polskich duchownych w obozach koncentracyjnych, w tym 50 w Mauthausen.
1943
Kulminacja mordów na Wołyniu - zamordowano 30 kapłanów katolickich. W Dachau przeprowadzono eksperymenty malaryczne na księżach. W tym czasie UPA rozpoczęła masowe ataki na polskie wsie, w których ginęli również duchowni.
1944
W trakcie Powstania Warszawskiego zginęło 60 kapłanów, w tym 30 zamordowanych przez Niemców w masowych egzekucjach na Woli. Wielu duchownych działało jako kapelani powstańczy, niosąc pomoc duchową i materialną.
1945
Wyzwolenie obozu w Dachau przez wojska alianckie. Spośród 1780 więzionych tam polskich księży, 868 poniosło śmierć. W tym roku rozpoczęły się represje komunistyczne wobec duchowieństwa w Polsce, w tym aresztowania i procesy pokazowe.
Dział I – Zbrodnie niemieckie
Okupacja niemiecka przyniosła masowe represje wobec polskiego duchowieństwa, uznawanego za ostoję polskiej tożsamości narodowej. W ramach akcji "Intelligenzaktion" aresztowano tysiące księży, z których wielu zginęło w obozach koncentracyjnych lub egzekucjach. Szczególnym miejscem kaźni był obóz Dachau, gdzie przetrzymywano 1780 polskich duchownych.
Św. Maksymilian Maria Kolbe
Miejsce śmierci: Auschwitz-Birkenau
Okoliczności: Dobrowolnie oddał życie za współwięźnia Franciszka Gajowniczka. Wcześniej torturowany i zmuszany do ciężkiej pracy.
Ciekawostka: W obozie potajemnie odprawiał Msze św. i spowiadał więźniów.
Bł. ks. Michał Woźniak
Miejsce śmierci: Dachau
Okoliczności: Rozstrzelany 16 maja 1942 roku w ramach represji za pomoc Żydom.
Ciekawostka: Przed wojną był aktywnym działaczem społecznym, organizującym pomoc dla najuboższych.
Dział II – Zbrodnie sowieckie
Represje sowieckie wobec duchowieństwa rozpoczęły się po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Polski w 1939 roku. Księża byli aresztowani, deportowani do łagrów lub mordowani w ramach zbrodni katyńskiej. NKWD prowadziło systematyczną kampanię przeciwko Kościołowi, widząc w nim zagrożenie dla ideologii komunistycznej.
Ks. Władysław Bukowiński
Miejsce śmierci: Karaganda (po latach łagrów)
Okoliczności: Spędził 13 lat w łagrach, nazywany "Apostołem Kazachstanu".
Ciekawostka: Po uwolnieniu dobrowolnie pozostał w Kazachstanie, by służyć wiernym.
Ks. Zygmunt Kaczyński
Miejsce śmierci: Więzienie na Butyrkach w Moskwie
Okoliczności: Redaktor "Przewodnika Katolickiego", zmarł po torturach śledczych.
Ciekawostka: W więzieniu prowadził potajemne nabożeństwa dla współwięźniów.
Dział III – Zbrodnie PRL
W okresie PRL duchowieństwo było obiektem szczególnej inwigilacji i represji ze strony Służby Bezpieczeństwa. Księża zaangażowani w działalność opozycyjną lub patriotyczną byli aresztowani, torturowani lub mordowani. Najbardziej znanym przypadkiem jest ks. Jerzy Popiełuszko, którego śmierć stała się symbolem walki z komunizmem.
Ks. Jerzy Popiełuszko
Miejsce śmierci: Włocławek (rzeka Wisła)
Okoliczności: Porwany i bestialsko zamordowany przez funkcjonariuszy SB.
Ciekawostka: Jego kazania, głoszące hasło "Zło dobrem zwyciężaj", przyciągały tysiące wiernych.
Ks. Stefan Niedzielak
Miejsce śmierci: Warszawa
Okoliczności: Duszpasterz Rodzin Katyńskich, zamordowany na tydzień przed upadkiem komunizmu.
Ciekawostka: Inicjator budowy Pomnika Katyńskiego w Warszawie.
Dział IV – Zbrodnia Wołyńska
"Krew kapłanów wołyńskich woła o pamięć"
Zbrodnia wołyńska, dokonana przez oddziały UPA w latach 1943-1944, była jednym z najtragiczniejszych epizodów w historii polskiego duchowieństwa. Kapłani byli mordowani w kościołach, plebaniach lub podczas ucieczki, często wraz z wiernymi. Ataki miały na celu wyniszczenie polskiej ludności i jej elit, w tym duchownych.
Ks. Jan Kotwicki
Miejsce śmierci: Kisielin
Okoliczności: Zamordowany podczas Mszy św. 11 lipca 1943 r. razem z wiernymi.
Ciekawostka: Ostatnie słowa: "Dzieci, przebaczcie im, nie wiedzą, co czynią".
Ks. Józef Aleksandrowicz
Miejsce śmierci: Poryck
Okoliczności: Spalony żywcem w kościele 11 lipca 1943 r. wraz z 200 wiernymi.
Ciekawostka: Przed śmiercią próbował negocjować z napastnikami, by ocalić wiernych.
Materiały archiwalne:
- Relacje ocalałych świadków
- Fotografie miejsc zbrodni (1943-1944)
- Raporty AK dotyczące mordów na duchownych
- Dokumenty metrykalne zamordowanych
- Mapa mordów na kapłanach Wołyńskich
Statystyka męczeństwa:
Na Wołyniu zamordowano łącznie 44 kapłanów katolickich, w tym:
- 11 lipca 1943 - "Krwała Niedziela" - zginęło 8 księży
- 15 sierpnia 1943 - zamordowano 5 kapłanów
- W kościele zginęło 18 księży
- 10 księży zginęło w plebaniach, a 8 podczas ucieczki
Dział V – Dachau
Obóz koncentracyjny w Dachau był głównym miejscem kaźni polskiego duchowieństwa - więziono tam 1780 polskich księży, z czego 868 poniosło śmierć. Duchowni byli poddawani eksperymentom medycznym, torturom i ciężkiej pracy. Pomimo cierpień, wielu z nich organizowało potajemne nabożeństwa i wspierało współwięźniów duchowo.
Bł. ks. Stefan Frelichowski
Numer obozowy: 22492
Okoliczności śmierci: Zmarł na tyfus, którym zaraził się opiekując się chorymi współwięźniami.
Ciekawostka: Prowadził w obozie działalność harcerską, wspierając młodych więźniów.
Ks. Leon Stępniak
Numer obozowy: 25281
Okoliczności śmierci: Rozstrzelany za organizowanie potajemnych nabożeństw.
Ciekawostka: Jego listy z obozu, przemycane do rodziny, są cennym świadectwem wiary.
Lista więźniów:
| Numer | Imię i nazwisko | Data śmierci |
|---|---|---|
| 31214 | Ks. Józef Klarzak | - |
| 22344 | Ks. Jan Kowalski | 12.03.1942 |
| 22567 | Ks. Franciszek Malinowski | 22.06.1942 |
| 22876 | Ks. Adam Nowak | 15.08.1943 |
| 11424 | Ks. Leon Stępniak | - |
| 23012 | Ks. Tadeusz Zieliński | 19.11.1944 |
Dział VI – Fotografie
Kolekcja fotografii obejmuje unikalne zdjęcia kapłanów, miejsc zbrodni oraz dokumentów archiwalnych. Wiele z nich pochodzi z prywatnych zbiorów rodzinnych oraz archiwów kościelnych.
Ks. Jerzy Popiełuszko, 1983
Księża w Dachau, 1942
Zniszczony kościół w Kisielinie, 1943
Dział VII – Aspekty prawne
RODO i ochrona danych
Wszystkie dokumenty udostępnione w archiwum są zgodne z przepisami RODO:
- Dane osobowe publikowane są w zakresie historycznym i archiwalnym
- Materiały są udostępniane na zasadach dozwolonego użytku
- Zastrzegamy możliwość korekty danych na wniosek rodzin
Udostępnianie materiałów
Materiały archiwalne można wykorzystywać na zasadach:
- Prawa cytatu - z podaniem źródła (Archiwum Kapłanów Niezłomnych)
- Użytek naukowy - do celów badawczych i edukacyjnych
- Publikacje - wymagana zgoda redakcji Archiwum
W przypadku wątpliwości prawnych prosimy o kontakt: prawo@kaplaniniezlomni.org.pl